|
ояти
لاَ يُكَلِّفُ اللّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَهَا
ояти билан насх қилинган. Бу гап инсоннинг дилидаги ўйларидан ҳисоб олинишига доир гап.
أَوْ تُخْفُوهُ يُحَاسِبْكُم بِهِ اللّهُ
а) Бу ерда, қандай қилиб хабар насх қилинади,
وَإِن تُبْدُواْ مَا فِي أَنفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحَاسِبْكُم بِهِ اللّهُ
ояти хабар сийғасида келяпти-ку, дейилмайди. Негаки, у гарчи хабар сийғасида келаётган бўлса-да, унда қилмаслик талаби ҳам, яъни, зоҳирий амалларингиз ҳам, ботиний амалларингиз ҳам фақат яхшилик бўлсин, Аллоҳ зоҳирий ишларингиздан ҳам, ботиний ишларингиздан ҳам ҳисоб олади, дейиляпти. Лўндароқ қилиб айтганда, унда ёмонликни ошкора қилишдан ҳам, кўнгилдан ўтказишдан ҳам қайтариляпти. Шунинг учун саҳобалар ундан ёмонликни ошкора ҳам қилманглар, дилинглардан ҳам ўтказманглар, деган таклиф (буйруқ) маъносини уққанлар. Шунинг учун бу оят, яъни, дилдан ўтган ўй учун ҳам ҳисобга тортилиш уларга оғирлик қилган. Чунки улар кишининг хаёлидан ҳар хил ўйлар ўтаверади, Аллоҳдан қўрқиш ва жаннатни эслаш уларни амалга оширишдан қайтаради, деб ҳисоблардилар. Дилдан ўтган ўй учун ҳам ҳисобга тортилиш улар учун жуда оғир бўлиб туюлган.
Шунга кўра, оятдаги хабар сийғаси (дарак гап) – жумалаи шартийя қилмасликка буюриш маъносида келяпти. Яъни, унда зоҳирий ёки ботиний бўлишидан қатъий назар, ёмон ишни қилишдан ва ёмон гапни айтишдан қайтариляпти.
Бу оят Аллоҳ Таолонинг
إِن يَكُن مِّنكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُواْ مِئَتَيْنِ
– „Агар сизлардан йигирмата сабр-тоқатли киши бўлса, икки юзта (душманни) енгар!“. [8:65]
деган ояти кабидир. Бу ерда ҳам хабар сийғаси – жумлаи шартийя буйруқ маъносида келяпти. Яъни, бу оятдан сизлардан биттангиз кофирлардан ўнтаси билан жанг қилсин, деган маъно англашиляпти. Кейин бу оят
الآنَ خَفَّفَ اللّهُ عَنكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً فَإِن يَكُن مِّنكُم مِّئَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُواْ مِئَتَيْنِ
– „Энди Аллоҳ сизларнинг (юкингизни) енгил қилди, сизларда ожизлик борлигини билди. Бас, сизлардан юзта сабр-тоқатли киши бўлса, икки юзта (кофирни) енгар“. [8:66]
ояти билан насх қилинган. Яъни, бир киши улардан иккитасини енга олади.
216-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232